Εθιμα και παραδόσεις που ζουν ακόμα!

ΜΙΚΡΟΙ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΕΘΙΜΩΝ ΤΙΣ ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ ΜΕΡΕΣ

 Του Νίκου Ρουμπή

Η Θεσσαλία είναι ένας τόπος με πλούσια παράδοση, γεμάτη έθιμα τα οποία έχουν αντέξει στο πέρασμα του χρόνου. Όσο κι αν τα πάντα εκσυγχρονίζονται και οι συνήθειες του παρελθόντος τείνουν να περιφρονούνται όλο και περισσότερο, οι περίοδοι των εορτών αποτελούν ευκαιρία για άτομα κάθε ηλικίας να αναβιώσουν το παρελθόν και να μπουν στη θέση παππούδων και προπαππούδων τους. Ακόμα κι αν τα χωριά έχουν ερημώσει σε σχέση με το παρελθόν, στις γιορτές ο κόσμος θέλει να κρατήσει ζωντανές τις παραδόσεις του κάθε τόπου. Με αφορμή τον ερχομό της Πρωτοχρονιάς, η «Ε» σας παρουσιάζει μερικά μόνο από τα έθιμα της θεσσαλικής περιοχής, τα οποία έχουν τις ρίζες τους στα βάθη του χρόνου αλλά διατηρούνται ακόμα ζωντανά από το μεράκι των κατοίκων.

ΕΘΙΜΑ ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΝΟΥΣ

Κάθε τέτοια εποχή του χρόνου στους Γόννους αναβιώνουν διάφορα έθιμα, ένα εκ των οποίων είναι τα «κόλιντα». Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά του χωριού ντύνονται με το παραδοσιακό μαλλιώτο (φορεσιά από γίδινο δέρμα) και με τις περίφημες γκουγκουμάκες (φτιαγμένες από ξύλο άγριας ελιάς) χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών για να πουν τα κάλαντα. Μάλιστα, είναι τόσο δυνατό κι επίμονο το χτύπημα με τις γκουγκουμάκες που καμιά νοικοκυρά δεν τολμά να μην ανοίξει την πόρτα. Τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα και παίρνουν ό,τι τους προσφέρει η σπιτονοικοκυρά, συνήθως καρύδια, χρήματα και τις παραδοσιακές κουλούρες οι οποίες έχουν ετοιμαστεί από πριν. Έπειτα, η νοικοκυρά διαλέγει όποιο παιδί θεωρεί πιο τυχερό για να έρθει μέσα και να σκαλίσει το τζάκι ρίχνοντας αλάτι και τραγουδώντας ευχές για το σπιτικό.

Τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς, μικροί και μεγάλοι κάτοικοι του χωριού παίρνουν πάλι τους δρόμους για να πουν τα «Σούρβα». Σε αυτό το έθιμο οι συμμετέχοντες κουβαλούν μαζί τους κουδούνες και κυπριά, όσο το δυνατόν μεγαλύτερα. Μάλιστα, κάνουν επίδειξη ήχου συναγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλον για το ποιος θα κάνει τον περισσότερο θόρυβο! Κάθε χρόνο συμμετέχουν άτομα μόνο από το μισό χωριό γιατί το συγκεκριμένο έθιμο είναι πολύ κουραστικό διότι τα κουδούνια και τα κυπριά είναι πολύ βαριά για να γυρίσει κανείς όλο το χωριό φορτωμένος με αυτά.

ΜΠΑΜΠΑΛΙΟΥΡΙΑ

Στην Κρανιά Ελασσόνας, όπως και σε άλλα χωριά, λαμβάνουν χώρα τα λεγόμενα Μπαμπαλιούρια. Έτσι λέγονται όσοι ντύνονται με φουστανέλες (σαν τσολιάδες) και όσοι ντύνονται σαν γυναίκες και χωρίζονται σε ομάδες, τα λεγόμενα «μπουλούκια». Σε κάθε μπουλούκι συμμετέχουν συνήθως 12 άτομα, οι μισοί είναι άντρες ενώ οι άλλοι μισοί παριστάνουν τις γυναίκες. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς μετά την εκκλησία, τα Μπαμπαλιούρια ξεχύνονται στο προαύλιο και χορεύουν παραδοσιακά τραγούδια. Κάθε μπουλούκι έχει και τον «κουδουνά» του, ο οποίος φοράει μαύρο μαντίλι στο πρόσωπο, ζώνεται με κουδούνια και απομακρύνει είτε με πράσο είτε με ράβδο όσους παρενοχλούν το μπουλούκι. Έπειτα, πηγαίνουν στα σπίτια αυτών που γιορτάζουν κι αυτών που συμμετέχουν στο έθιμο και τραγουδούν κάλαντα συνοδευόμενα από συγκεκριμένες ευχές για τα μέλη του κάθε σπιτικού. Επιπλέον, ο κουδουνάς ζητά από το κάθε σπίτι λουκάνικα και κρέας τα οποία και γεμίζουν το γιορτινό τραπέζι στο γλέντι που ακολουθεί και κρατάει μέχρι το επόμενο πρωί.

ΚΑΒΟΥΚΙ-ΖΑΡΚΟ

Ένα έθιμο, η ιστορία του οποίου χάνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αναβιώνει στο Ζάρκο Τρικάλων κάθε χρόνο την ημέρα των Θεοφανίων. Το έθιμο ονομάζεται «Μπουλούκι» ή «Καβούκι» και εκφράζει τον πόθο των Ζαρκινών για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Το Καβούκι είναι μια κατασκευή από καλάμια σε κυλινδρικό σχήμα, μήκους 4-5 μέτρων καλυμμένα με πυκνά πολύχρωμα χαρτιά. Στο έθιμο συμμετέχουν επίσης ο Γιατρός, ο οποίος είναι υπεύθυνος για να μαζεύει τα χρήματα για την ορχήστρα από τον κόσμο και ο Πάνας ή Διάβολος, ο οποίος φοράει κέρατα τράγου. Κεντρικός πρωταγωνιστής είναι ο Καβουκάς, ο οποίος σηκώνει στο κεφάλι του το Καβούκι. Το σκηνικό συμπληρώνουν άντρες του χωριού ντυμένοι γαμπροί και νύφες καθώς και οι Αραπάδες, που συμβολίζουν το στρατό των κατακτητών. Το «Καβούκι» ξεκινά από το πρωί, όταν μετά από την εκκλησία οι γαμπροί μαζεύονται για να χορέψουν στην κεντρική πλατεία. Η κορύφωση του εθίμου φτάνει με τη δύση του ηλίου όταν ο Διάβολος βάζει φωτιά στην κορυφή του Καβουκιού. Όσο το Καβούκι (ο κατακτητής) καίγεται, τόσο ξαλαφρώνει το κεφάλι του Καβουκά (που συμβολίζει το λαό). Όταν λοιπόν το Καβούκι κοντεύει να καεί ολόκληρο, ο Καβουκάς το πετάει κάτω και γύρω του χορεύουν όλοι γιορτάζοντας την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Είναι ένα έθιμο που γίνεται την ημέρα των Θεοφανίων γιατί μόνο τότε οι Τούρκοι επέτρεπαν στους Ζαρκινούς να γιορτάζουν.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΘΙΜΩΝ

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα έθιμα που υπάρχουν στη Θεσσαλία και δεν έχουν χαθεί ακόμα. Τη σημασία τους τόνισαν  τόσο ο πρόεδρος του Λαογραφικού Μουσείου Γόννων, Βασίλης Καραβιδές, όσο και ο πρόεδρος του Συλλόγου Κρανιωτών Λάρισας και Περιχώρων «Ξηροκρανιά», Λάμπρος Γκόνελας. Ο κ. Καραβιδές ανέφερε ότι «προσπαθούμε να περάσουμε το μήνυμα ότι πρέπει να σώσουμε τα έθιμα και το έχουμε καταφέρει. Τέτοιες εικόνες προκαλούν συγκίνηση στους μεγαλύτερους και ευχαρίστηση στους μικρότερους». Από την άλλη, ο κ. Γκόνελας τόνισε πως «αξίζει να κρατήσουμε τα έθιμα γιατί οι παραδόσεις έχουν πολλά να προσφέρουν και πάνω απ’ όλα ευχαρίστηση στα μικρά παιδιά που παίρνουν μέρος παρά το ότι αυτά τα έθιμα είναι πολύ παλιά».